20 vragen en antwoorden over de rol van ziekenhuisinrichting bij infectiepreventie en patiëntveiligheid

26-2-2021

De inrichting van ziekenhuizen en verpleegcentra heeft enorme invloed op de veiligheid in de zorg en op het voorkomen van de verspreiding van virussen. Dat wordt eens te meer duidelijk tijdens de huidige COVID-19 crisis. Omdat wij medische deursystemen ontwikkelen en als een partner fungeren bij de bouw en inrichting van zorginstellingen, verdiept Metaflex zich zorgvuldig in dit soort onderwerpen. Onderstaand twintig vragen en antwoorden die voor elke zorginstelling en architect van zorgfaciliteiten belangrijk zijn.

HKS Architects publiceerde op 26 januari 2021, in samenwerking met ingenieursbureau Arup, een artikel en een kennisdocument over hoe ziekenhuizen en zorginstellingen met het ontwerp en de inrichting kunnen anticiperen op een pandemie, om zo veilig te kunnen blijven functioneren. Voor elke ruimte zijn specifieke condities van belang, waarbij deuren en andere doorgangen een sleutelrol vervullen.

Metaflex onderschrijft het grote belang om de patiëntveiligheid te waarborgen zodat patiënten, bezoekers en zorgpersoneel optimaal beschermd zijn tegen besmettelijke ziektes. Daarom delen wij onze kennis graag met u. Onderstaande vragen en antwoorden komen uit het artikel en kennisdocument van HKS Architects en uit onze eigen whitepaper over de rol van deuren bij de verspreiding van ziekteverwekkers.

1. Zullen infectieziekten zich in de toekomst steeds vaker voordoen?

‘We moeten ons voorbereiden op een toekomst met meer uitbraken van infectieziekten’, zegt epidemioloog en viroloog Marion Koopmans, hoofd afdeling Virologie Erasmus MC.

Experts waarschuwen al tientallen jaren dat steeds meer infecties van dieren overspringen naar de mens (zogeheten zoönose) dan vroeger, door allerlei manieren waarop wij de wereld hebben ingericht waaronder de toename van wereldwijde handel, reizigersverkeer, landgebruik, onze natuur en klimaatverandering.

Bron: Universiteit Utrecht

2. Is de zorg goed genoeg voorbereid op de komst van (nieuwe) infectieziekten?

‘Voorbereiding op nieuwe infectieziekten hoort eigenlijk structureel te zijn, ook in de zorg’, aldus epidemioloog en viroloog Marion Koopmans. ‘Bij de Ebola-uitbraak in West-Afrika moesten ineens alle ziekenhuizen oefenen met beschermende maatregelen om een patiënt met koorts te benaderen. Het is niet goed dat je daarover pas gaat nadenken als er een uitbraak is. We moeten de voorbereiding op uitbraken veel structureler inbedden.’

Bron: Universiteit Utrecht

3. Hoe kan de zorg zich beter op een toekomstige pandemie voorbereiden?

De zorgomgeving moet benaderd worden als een deel van de oplossing voor het indammen van een pandemie. Het creëren van faciliteiten die tijdens een pandemie kunnen blijven opereren, is essentieel. Hiermee moet rekening worden gehouden bij het ontwerpen van nieuwe, en het aanpassen en renoveren van bestaande zorgruimten en gebouwen. Flexibiliteit bij het ontwerp is hierbij ‘key’.

Bron: Rapport HKS.

4. Welke overkoepelende ontwerpthema’s in de zorg zijn te onderscheiden?

HKS onderscheidt ontwerpen voor flexibiliteit, veiligheid en hygiëne, en voor menselijk welzijn.

Flexibiliteit
Multifunctionele of flexibele ruimtes zijn in de toekomst essentieel in de gezondheidszorg. Denk aan tijdelijke (pop-up) muren of ruimteverdelers van bijvoorbeeld plexiglas.

Patiëntveiligheid en hygiëne
Een korte, directe reisroute vanaf de Spoedeisende Hulp (SEH) verdient aandacht. Verder moet op facilitair niveau rekening worden gehouden met ventilatie, stroomvoorziening en sanitair als onderdeel van elke oplossing om infectiepreventie te bevorderen.

Raadpleeg voor meer informatie het 2020 ER Contagion Report van HKS.

Menselijk welzijn
Pandemische zorg is buitengewoon belastend voor personeel, patiënten en familie. Er dient daarvoor aandacht te zijn bij de inrichting. Ziekenhuizen kunnen units aanwijzen voor hun rust, herstel en welzijn.

Bron: Rapport HKS.

5. Welke principes voor pandemiebestendig zorgontwerp zijn te onderscheiden?

Veelzijdig ontwerp
Voorbereid op snelle patiëntentoestroom
Welzijn ondersteunend
Schone lucht en oppervlakken
Isoleren en scheiden van patiëntenstromen
Veilige en robuuste infrastructuur
Naadloze overgang digitale/fysieke domein

Bron: Rapport HKS.

6. Wat zijn in het kort de belangrijkste conclusies uit het HKS rapport?

Continuïteit van operaties en zorg is cruciaal voor ons zorgsysteem en de gezondheid van patiënten. Het ontwerp van zorginstellingen kan helpen die continuïteit te waarborgen;
Ontwerpen voor flexibiliteit, waaronder het gebruik van multifunctionele of flexruimtes, is essentieel in het ontwerp van de gezondheidszorg in de toekomst;
Ontwerp op facilitair niveau moet rekening houden met ventilatie, stroomvoorziening en sanitair als onderdeel van de aanpak van infectiebestrijding;
De oplossingen zullen per faciliteit verschillen, er is geen ‘one-size-fits-all’.

Bron: Rapport HKS.

7. Hoe verspreiden virussen zich in een zorginstelling?

Op verschillende manieren. Denk aan het gemeenschappelijk gebruik van apparatuur, gemengde bezoekers- en patiëntenstromen, het aanraken van deurhendels (Wojgani, Kehsa, Cloutman-Green, Gray, Gant & Klein, 2011) en luchttransport, veroorzaakt door het openen en sluiten van deuren die toegang verlenen tot bijvoorbeeld isolatiekamers of operatiekamers (Ham, 1999; Kalliomäki, Saarinen, Tang & Koksela, 2015; Mouvasi & Grosskopf, 2016).

Uit onderzoeken bleek onder andere dat de snelheid van de deurbeweging, de tijd dat een deur openstaat, het gebruik door zorgverleners en klimaatbeheersing factoren zijn die invloed hebben op de mate van luchttransport tussen verschillende ruimtes (Ham, 1999; Mouvasi & Grosskopf, 2016; Tang et al., 2013).

Vraag 7 t/m 16 zijn beantwoord aan de hand van de Metaflex Whitepaper over de rol van deuren bij het inperken van besmettingsgevaar in ziekenhuizen. Meer uitleg vindt u in dat kennisdocument .

8. Waarom moet verplaatsing van lucht zoveel mogelijk worden beperkt?

In eerste instantie lijkt er geen gevaar te schuilen in luchttransport, echter wanneer zich in de lucht druppeltjes met ziekteverwekkers bevinden is er sprake van direct gevaar. Zeker wanneer de deur tussen de geïsoleerde ruimte en de ruimte daarnaast open gaat (Kiel & Wilson, 1989; Eames, Shoaib, Klettner & Taban, 2009). De ademhalingsdruppels van de patiënt kunnen namelijk in de lucht terecht komen en een pad creëren tussen de besmette persoon en een vatbaar persoon (Mousavi & Grosskopf, 2016). Deze transmissie kan bepaalde besmettelijke ziektes verspreiden, zoals COVID-19 (Mousavi & Grosskopf, 2016).

9. Hoe kan luchttransport worden beperkt?

Luchtstromen kunnen onder andere worden beheerst door middel van temperatuur- en drukverschillen, maar deze vormen van beheersing zijn op zichzelf niet voldoende. Naast klimaatbeheersing speelt het gebruik van deuren een grote rol in het controleren van het luchttransport tussen verschillende ruimtes.

10. Welke rol speelt temperatuur bij luchttransport?

Een klein temperatuurverschil kan er al voor zorgen dat het luchttransport door een opening in een scheidingswand sterk toeneemt (Kalliomäki et al., 2015). Daarnaast kan een te hoog temperatuurverschil zelfs de richting van de lucht veranderen; kwalijk wanneer men gebruik maakt van onderdruk om luchtstromen uit bijvoorbeeld een isolatieruimte te beperken. Op die manier kan de warmere, besmette lucht uit de isolatiekamer op hoofdhoogte de kamer verlaten en in het gezicht van een zorgverlener komen (Tang et al., 2005).

11. Wat is het verschil tussen draai- en schuifdeuren bij luchttransport?

Tang en collega’s (2013) laten zien dat het gebruik van schuifdeuren voor minder luchtverplaatsing zorgt bij het openen, dan draaideuren (Tang et al., 2013). Ook ander onderzoek laat zien dat draaideuren voor een grotere luchtverplaatsing zorgen (Kalliomäki et al., 2015). Kalliomäki en collega’s (2015) toonden bovendien aan dat dubbele draaideuren voor de meeste en enkele schuifdeuren voor de minste luchtverplaatsing zorgen. Echter, enkele schuifdeuren nemen wel relatief veel ruimte in beslag die niet altijd beschikbaar is. Klimaatbeheersing kan werken als aanvullende maatregel.

12. Welke rol speelt de snelheid van openen en sluiten van deuren bij luchttransport?

Een hogere snelheid van openen en sluiten heeft een nadelig effect op de hoeveelheid deeltjes die wordt verplaatst (Ham, 1999). Uit het onderzoek van Tang en collega’s (2013) blijkt dat draaideuren een hogere snelheid van openen en sluiten hebben. Daarmee kunnen ze dus meer besmette luchtdeeltjes verplaatsen dan schuifdeuren. Onderzoek laat zien dat bij afwezigheid van ventilatie er sprake is van slechts een bescheiden luchtstroom bij opening van schuifdeuren. Bij draaideuren daarentegen is er sprake van een grote stroom door de deuropening die tot ver in de kamer rijkt (Kalliomäki et al, 2015). Hierbij geldt dat hoe langer een deur open staat, hoe groter de luchtuitwisseling tussen de twee ruimtes is, waarmee ook de kans op besmetting toeneemt.

13. Welke rol speelt onderdruk bij klimaatbeheersing in de zorg?

Bij onderdruk zorgt een ventilatiesysteem voor een lagere druk in een isolatieruimte, door meer lucht uit de isolatieruimte te zuigen dan uit de ruimtes daaromheen. Hiermee wordt getracht ervoor te zorgen dat wanneer een deur opent, de lucht automatisch de isolatieruimte in wordt gezogen in plaats van eruit blaast, waardoor kan worden voorkomen dat via lucht verplaatsbare infectieziektes zich verspreiden (Adams, Johnson & Lynch, 2011).

14. Is gebruik van onderdruk afdoende tegen virusverspreiding?

Nee, want ook bij onderdruk blijft er sprake van luchtverplaatsing wanneer de deur wordt gebruikt. Hierbij geldt bovendien dat wanneer er niet genoeg onderdruk is, het zelfs een tegengesteld effect kan hebben (Mousavi & Grosskopf, 2016; Tang, Eames, Li, Taha, Wilson, Bellingan, Ward & Breuer, 2005). Daarnaast kan ook het te snel openen van een deur, zoals dat het geval kan zijn bij draaideuren, voor een tegengesteld effect van de onderdruk zorgen met als gevolg dat er juist sprake is van meer luchttransport (Mousavi & Grosskopf, 2016; Tang et al., 2005). Ook de richting waarin een draaideur opent blijkt van invloed op de negatieve druk (Tang et al., 2013). Wanneer er wordt gekeken naar schuifdeuren, blijkt dat bij genoeg onderdruk het luchttransport tussen twee ruimtes, lager is bij gebruik van schuifdeuren (Tang et al., 2013).

15. Welke rol speelt deurgebruik door zorgpersoneel bij luchttransport?

Verschillende onderzoeken laten zien dat wanneer een zorgmedewerker een isolatiekamer verlaat, er sprake is van verhoogde concentratie van luchtdeeltjes in de ruimte waar de zorgmedewerker zich naartoe begeeft (Kalliomäki et al., 2015; Rydock & Eiand, 2004; Tang et al., 2013). In het kielzog van de zorgverlener stroomt namelijk een deel van de lucht uit de isolatiekamer mee naar de andere ruimte (Tang et al., 2013). Het relatieve effect van passage door de deur is groter bij schuifdeuren dan bij draaideuren (Tang et al, 2013; Kolliomaki et al, 2015). Desalniettemin is de gemiddelde luchtstroom bij passage in verschillende richtingen (van buiten naar binnen en vice versa) lager bij schuifdeuren dan bij draaideuren (Kalliomaki et al, 2015; Hayden, Johnston, Hughes & Jensen, 1998). Daarmee is ook de kans op besmetting lager (Ham, 1999).

16. Welke rol spelen deurknoppen en hendels bij infectiepreventie?

Uit onderzoek (Wojgani et al., 2012) blijkt dat deurklinken het meest besmettingsgevaarlijk zijn, gevolgd door trekbeugels en ten slotte drukplaten. Volgens de onderzoekers heeft dit te maken met de grootte van het oppervlak dat wordt aangeraakt en/of vastgepakt door de gebruiker. Wanneer men tevens beseft dat veel besmettelijke ziekten –waaronder COVID-19– zich ook kunnen verspreiden door overdracht via de handen, is het een logische keuze om gebruik te maken van een automatisch systeem voor het openen van deuren (Wojgani et al., 2012). Hierdoor wordt het aangeraakte oppervlak sterk verminderd en daarmee de kans op besmetting. Tang en collega’s (2013) adviseren schuifdeuren met een automatisch openingssysteem. Metaflex biedt daarom verschillende openingssensoren waarmee de deur contactloos geopend kan worden.

17. Wat zijn de juiste deuren voor een OK-complex?

Om infectiegevaar te minimaliseren en de noodzakelijke overdruk in de OK-ruimte te behouden, is een luchtdichte afsluiting zeer belangrijk. Deuroplossingen kunnen hier een aanzienlijke bijdrage aan leveren, vooral als zij een ruimte perfect luchtdicht afsluiten waardoor er geen drukverlies ontstaat. Doordat er geen lucht langs de deur kan ontsnappen en er dus ook geen ‘vieze’ lucht naar andere ruimtes weglekt, kan het luchtbehandelingssysteem de aanvoer van schone en afvoer van de vieze lucht optimaal controleren. Om die controleerbaarheid nog verder te vergroten kunnen de deuren in een sluisfunctie worden geplaatst. Ook kunnen ze worden aangesloten op een deurlog- of OK-toegangssysteem. Zo kan onder andere exact worden bijgehouden hoe vaak en hoe lang de deur tijdens een operatie open en sluit.

18. Wat zijn de juiste deuren voor een IC-afdeling?

Om op een Intensive Care een hygiënische en beschermde omgeving te waarborgen, is het van belang dat de verschillende IC-ruimtes op de juiste manier worden afgesloten. Zo kunnen patiënten worden beschermd tegen invloeden van buitenaf en kan er worden voldaan aan alle veiligheidseisen. Schone lucht zorgt ervoor dat de kans op besmettingsgevaar veel lager ligt en waardoor de infectierisico’s verminderen. Het is dus van groot belang dat deze hygiënische omgeving zo goed mogelijk wordt gewaarborgd, door onder andere het gebruik van luchtdichte deuren en juiste ventilatie.

19. Welke deuren zijn geschikt voor de isolatieafdeling?

Bij isolatiekamers of quarantaineruimtes is het besmettingsgevaar extra hoog. Geadviseerd wordt om hier extra aandacht te besteden aan de luchtbehandeling, door gebruik te maken van een luchtsluis, hermetische deuren en contactloze bediening.

20. Welke deuren zijn wenselijk voor patiëntenkamers?

Vanwege de beperkte luchtstroom bij het openen en sluiten wordt geadviseerd om ook hier gebruik maken van geautomatiseerde schuifdeuren met contactloze bediening. Bijkomend voordeel is ruimtebesparing waardoor het ook gemakkelijker manoeuvreren is met beddenverkeer.

Disclaimer

Metaflex heeft de grootste zorg besteed aan de samenstelling van dit artikel. Door voor onze opdrachtgevers relevante vragen en antwoorden op een rij te zetten hopen wij hen in deze cruciale tijd zo goed mogelijk van dienst te zijn. Daarnaast hebben we het RIVM en andere relevante bronnen geraadpleegd alsmede eigen onderzoek verricht, voor een zo compleet mogelijk overzicht. Toch kunnen aan de tekst geen rechten worden ontleend en kan Metaflex op geen enkele manier verantwoordelijk worden gesteld. Indien u vragen heeft over het COVID-19 virus en de aanpak ervan in de zorgsector, dan raden wij u altijd aan om contact op te nemen met de experts van het RIVM. Bij ons kunt u altijd terecht met vragen over de gewenste condities in uw ruimtes.

Over HKS en Arup

HKS is een vooraanstaand internationaal opererend architectenbureau van onder meer ziekenhuizen, met hoofdkantoor in Dallas, Verenigde Staten. Arup Group Limited is een gerenommeerde, multinationale dienstverlener die optreedt als ingenieursbureau bij bouwprojecten, maar ook diensten verleent bij ontwerp, planning of projectbeheer en ander bouwtechnisch advies. Arup opereert vanuit het hoofdkantoor in London, Verenigd Koninkrijk.

Bekijk onze oplossingen in de gezondheidszorg

Dit artikel delen:

Terug naar overzicht